هنگامی که در مورد مهارت‌های کودکان سخنی به میان می‌آید، همه والدین می‌گویند آرزوی موفقیت فرزندان‌شان در زندگی را دارند؛ اما کمتر کسی توجه می‌کند که موفق بودن، تنها داشتن شغل و درآمد خوب نیست، بلکه شاد بودن نیز هست.
به گفته متخصصان مرکز رشد کودک دانشگاه هاروارد، این موفقیت کمتر به نمرات و فعالیت‌های فوق برنامه مربوط است و بیشتر درباره مجموعه‌ای از مهارت‌ها است که به کودک کمک می‌کند تا در حین رشد، چالش‌های زندگی را پشت سر بگذارد.
همه این مهارت‌ها تحت تأثیر چیزی قرار می‌گیرند که ما آن را «مهارت‌های کارکرد اجرایی» می‌نامیم که برای خود تنظیمی (Self-regulating) استفاده می‌شوند. کسب مهارت‌های کارکرد اجرایی قوی و یافتن راه‌هایی برای تقویت این مهارت‌ها می‌تواند به افراد کمک کند تا در زندگی موفق و شاد باشند.
مهم‌ترین مهارت‌های کودکان چیست؟
پنج مورد از مهم‌ترین مهارت‌های کودکان که برای موفقیت در زندگی باید کسب کنند را در ادامه می‌خوانید.
- برنامه‌ریزی: توانایی ایجاد و اجرای اهداف و برنامه‌های مشخص
- تمرکز: توانایی تمرکز بر آنچه در یک زمان معین مهم است
- خودکنترلی: کنترل نحوه واکنش نه فقط به احساسات خود، بلکه به موقعیت‌های استرس‌زا
- آگاهی: نه فقط توجه به افراد و موقعیت‌های اطراف، بلکه درک اینکه چگونگی تطابق با آن‌ها
- انعطاف‌پذیری: توانایی سازگاری با شرایط در حال تغییر
کودکان (و بزرگسالان) می‌توانند این مهارت‌ها را در طول زندگی خود بیاموزند؛ اما دو دوره زمانی وجود دارد که در این مورد اهمیت ویژه‌ای دارند. اوایل کودکی (سنین 3 تا 5 سالگی) و نوجوانی/ اوایل بزرگسالی (سنین 13 تا 26 سالگی). در طول این زمان‌های طلایی، یادگیری و استفاده از این مهارت‌ها می‌تواند به موفقیت کودکان و بزرگسالان کمک کند. در این مقاله، در مورد اولین دوره زمانی یعنی دوران کودکی صحبت خواهیم کرد.
بهترین راه برای یادگیری هر مهارتی تمرین کردن است و همه ما بیشتر تمایل داریم چیزی را تمرین کنیم که سرگرم‌کننده باشد و برای آن انگیزه داشته باشیم.
در اینجا به چند راهکار که والدین می‌توانند با استفاده از آن‌ها به فرزندان خود در یادگیری و تقویت مهارت‌های کارکرد اجرایی کمک کنند، اشاره می‌کنیم.
1) برنامه‌ریزی
طبیعی است که والدین و مراقبین برای کودکان خردسال برنامه‌ریزی کنند، اما راه‌هایی برای مشارکت دادن کودکان در کارها وجود دارد، مانند:
- برنامه‌ریزی فعالیت‌های روز با کمک کودکان: خواه یک روز مدرسه باشد یا یک روز تعطیل، در مورد تمام وظایف روز، از جمله وعده‌های غذایی، لباس پوشیدن، حمام کردن و چیزهای دیگر صحبت کنید. به آن‌ها کمک کنید کارشان را به عنوان جزئی از کل ببینند؛ چیزی که می‌توانند در مدیریت آن کمک کنند.
- آشپزی با همراهی کودک: لیست خرید را با هم بنویسید، به خرید بروید، دستور غذا را با هم مرور کنید و به آن‌ها کمک کنید تمام مراحل را درک کنند.
- برنامه‌ریزی برای تفریح با مشارکت کودک: هنگام آماده شدن برای تعطیلات یا مهمانی، کودکان را هم در تفکر و برنامه‌ریزی در مورد اینکه هر فرد دوست داری چه کاری انجام دهد و آن را چگونه به انجام برساند، مشارکت دهید.
2) تمرکز
امروزه استفاده زیاد از دستگاه‌های الکترونیکی قطعاً باعث ایجاد انواع مشکلات تمرکز در کودکان و بزرگسالان شده است. یک لذت آنی در استفاده از نمایشگرها وجود دارد که کنار گذاشتن آن‌ها و تمرکز روی کارهای دیگر را دشوار می‌کند. اکنون، بیش از هر زمان دیگری، مهم است که:
- حتی اگر کودکان ناراضی هستند، زمانی را برای عدم استفاده از وسایل دارای نمایشگر تعیین کنید (والدین نیز باید از این موضوع پیروی کنند).
- ابزار لازم برای ساختن اشیا مختلف را در اختیار داشته باشید. پروژه‌هایی را پیدا کنید که یک یا دو ساعت طول بکشند. سپس آن‌ها را با کودکان انجام دهید!
- کتاب‌های چاپی را با یکدیگر با صدای بلند بخوانید. تصور کردن چیزها در ذهن به جای دیدن آن‌ها روی صفحه نمایشگر، به کودکان کمک می‌کند تا تمرکز کنند.
3) خود کنترلی
این یکی از مواردی است که در آن توجه به واکنش‌های خود در موقعیت‌های مختلف مهم است. واکنش شما به عصبانیت و ناامیدی چگونه است؟ آیا می‌توانید خشم خود را کنترل کنید؟ به یاد داشته باشید که کودکان همیشه به آنچه انجام می‌دهیم بیشتر از آنچه می‌گوییم توجه می‌کنند. برای کمک به فرزندتان در یادگیری خودکنترلی، می‌توانید:
- درباره احساسات و راهبردهای مدیریت احساسات قوی صحبت کنید. مواردی مانند تنفس عمیق، دور شدن از موقعیت، فریاد زدن در بالش و غیره.
- به کودکان کمک کنید تا بفهمند رفتارشان چگونه بر دیگران تأثیر می‌گذارد و چرا مهم است که به این موضوع توجه داشته باشند. این تمرین، «آگاهی» را نیز آموزش می‌دهد.
- پس از عصبانیت یا ناراحتی صحبت کنید. فکر کردن به اینکه چطور هرکس می‌توانست کارها را به صورت متفاوتی انجام دهد، کودک را برای مواجهه‌های بعدی با شرایط ناخوشایند آماده می‌کند.
4) آگاهی
آموزش این مورد می‌تواند حین افزایش مهارت کودک، برای او سرگرم‌کننده نیز باشد:
- به پیاده‌روی بروید: با هم از مکان‌های مختلف دیدن کنید. گوش کنید و تماشا کنید. با هم تصور کنید که مردم ممکن است چه کاری انجام دهند یا چه فکری بکنند.
- فعالیت‌های خیریه و خدمات اجتماعی انجام دهید: به کودکان نشان دهید که هر کسی می‌تواند تفاوت ایجاد کند.
- برنامه‌ای برای صحبت همه اعضای خانواده با یکدیگر (مثلا هنگام شام) داشته باشید: به افراد خانواده این فرصت را بدهید تا در مورد بهترین و بدترین قسمت‌های روزشان صحبت کنند. در مورد راه‌هایی حرف بزنید که به کمک آن‌ها می‌توانید به عنوان یک خانواده بهتر عمل کرده و با یکدیگر خوب رفتار کنید.
5) انعطاف‌پذیری
ما تمایل داریم به فرزندانمان و نیازهای آن‌ها پاسخ دهیم و برنامه‌ها و اهداف خود را با توجه به آن‌ها تنظیم کنیم. اما در نهایت، همیشه زندگی راهی برای به هم ریختن دقیق‌ترین برنامه‌ها دارد. به همین دلیل، علی‌رغم اینکه بچه‌ها به ساختار و نظم، نیاز دارند، اما باید بتوانند با اتفاقات اجتناب‌ناپذیر هم سازگار شوند.
- پذیرش اتفاقات غیرمنتظره: همیشه به اتفاقات غیرمنتظره که ممکن است در زمان خواب یا صرف غذا رخ دهند، نه نگویید. اگر زمان‌بندی‌ها گاهی متفاوت باشند، اشکالی ندارد.
- همراهی با برنامه‌های ناگهانی: هر زمان که می‌توانید برنامه‌های ناگهانی داشته باشید. به یک گردش بدون برنامه بروید یا گاهی اوقات برنامه‌های لحظه آخری تنظیم کنید.
- واکنش مثبت به تغییر برنامه: هنگامی که برنامه‌ها تغییر می‌کنند یا به هم می‌خورند، نسبت به آن خوش‌بین باشید و از آن نهایت استفاده را ببرید. الگوی فرزندان خود باشید.
مهارت‌های ضروری برای کودکان از دیدگاهی دیگر
علاوه بر آنچه خواندید، کارشناسان مهارت‌های ضروری را برای کودکان از منظر دیگری نیز تعریف کرده‌اند. آن‌ها مجموعه‌ای از مهارت‌ها را بر اساس تحقیق در علم یادگیری پیشنهاد می‌کنند:
- همکاری: توانایی کار با دیگران، کنترل اجتماعی-عاطفی و تشکیل اجتماعات.
- ارتباطات: توانایی توسعه مهارت‌های زبانی قوی، مهارت‌های شنیداری عالی و خواندن و نوشتن قوی.
- محتوا: شایستگی؛ نه تنها در زمینه‌های موضوعی، بلکه در آموزش نحوه یادگیری.
- تفکر انتقادی: توانایی غربال کردن اطلاعات به صورت هوشمند و سنجش اعتبار شواهد.
- نوآوری خلاق: توانایی استفاده از اطلاعات به روش‌های جدید برای حل مشکلات آشکار و نامشخص.
- اعتماد به نفس: توانایی درس گرفتن از شکست، تاب‌آوری هنگام بروز مشکل و قوی بودن.
سخن پایانی
برای کمک به فرزندانتان در یادگیری مهارت‌هایی که در مورد آن‌ها صحبت کردیم، ممکن است چیزهایی در مورد خودتان هم یاد بگیرید و مهارت‌های جدیدی را نیز بیاموزید. آماده کردن فرزندتان برای داشتن آینده‌ای روشن می‌تواند به خود شما هم کمک کند تا رابطه بهتری با فرزندتان داشته باشید.
از تجربه خودتان بگویید
شما در زمینه مهارت‌های کودکان چه مواردی را ضروری می‌دانید؟ آیا این مهارت‌ها همه در این مقاله آمده‌اند؟ اگر اینطور نیست، در مورد این مهارت‌ها برایمان بنویسید. منتظر نظرات شما هستیم.
